Ορισμός της αναφυλαξίας

Ετυμολογικά προέρχεται από στο στερητικό -α και τη φύλαξη (α-φυλαξία) δηλαδή έλλειψη προστασίας και πρωτοχρησιμοποιήθηκε ο όρος από τους Portier και Richet το 1902.

Με τον όρο αναφυλαξία χαρακτηρίζεται η τοπική ή συστηματική (ενίοτε θανατηφόρος ) αντίδραση , ευαισθητοποιημένου σε κάποια ουσία ατόμου, όταν το άτομο επανεκτεθεί στην ουσία αυτή. Ο όρος αναφυλαξία περιορίζεται για τις ανοσιακές αντιδράσεις (σε αυτές που δημιουργούνται στον οργανισμό IgE αντισώματα).

Η αναφυλακτική αντίδραση προϋποθέτει την ευαισθητοποίηση του ατόμου στον παράγοντα, δηλαδή με απλά λόγια, κανένας, όσο αλλεργικός και να είναι σε κάποιον παράγοντα, δεν παθαίνει τίποτα την πρώτη φορά που θα έρθει σε επαφή με τον παράγοντα αυτό. Μπορεί να πάθει τη δεύτερη φορά, την τρίτη φορά, την τέταρτη, κ.ό.κ.

Όταν στην αναφυλαξία συμμετέχουν πολλά οργανικά συστήματα, δηλαδή έχουμε συμπτώματα από το δέρμα, το αναπνευστικό, το καρδιαγγειακό κλπ, ΤΟΤΕ ομιλούμε για Συστηματική αναφυλαξία ή αλλεργική καταπληξία (shock).

Υπάρχουν και κάποιες καταστάσεις που σχεδόν ταυτίζονται τα συμπτώματα και η σοβαρότητα τους, με αυτά του αλλεργικού shock αλλά δεν σχηματίζονται στον οργανισμό IgE αντισώματα. Αυτές οι καταστάσεις ονομάζονται αναφυλακτοειδείς αντιδράσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι αντιδράσεις στις σκιαγραφικές ουσίες (στο φάρμακο που χορηγείται κατά τη διάρκεια πυελογραφίας ή αξονικής τομογραφίας κλπ).

Πως εκδηλώνεται κλινικά το αλλεργικό shock;

Η φυσική πορεία των συμπτωμάτων της συστηματικής αναφυλαξίας είναι : έναρξη σε λίγα λεπτά (μπορεί σπανίως ακόμη και σε λίγα δευτερόλεπτα), κορυφώνονται σε 20 -45' και υποχωρούν πλήρως σε λίγες ώρες. Υπάρχει και η πιθανότητα εμφάνισης όψιμων αντιδράσεων, δηλαδή τις επόμενες 3 έως 12 ώρες εμφανίζεται νέο κύμα συμπτωμάτων.

Τα κύρια συστήματα που συμμετέχουν είναι το Δέρμα, Αναπνευστικό, Καρδιαγγειακό. Πιο σπάνια, συμμετέχουν Πεπτικό και Ουρογεννητικό. Το επεισόδιο συνήθως ξεκινά με κνησμό σε παλάμες ή/και πέλματα, αίσθημα καύσους σε όλο το σώμα ή γενικευμένο κνησμό και έντονη "τάση" στο κεφάλι.

Τα συμπτώματα μεταβάλλονται σε αριθμό, ένταση και χροιά με δραματικά γρήγορο ρυθμό, που ποικίλει από άτομο σε άτομο. Ακολούθως συνοψίζονται τα συμπτώματα και σημεία, κατά σύστημα.

Πιο αναλυτικά:

- Κυκλοφορικό shοck είναι το πλέον απειλητικό για την ζωή. Η ταχεία και παρατεταμένη πτώση της πιέσεως του αίματος και της καρδιακής παροχής δυνατόν να θέσουν σε άμεσο κίνδυνο τη ζωή του ασθενούς (ζάλη, αδυναμία, πτώση στο έδαφος, απώλεια αισθήσεων).
- Η απόφραξη των ανώτερων αεραγωγών είναι το οίδημα της επιγλωττίδας και του λάρυγγα (βράγχος φωνής, έντονη δύσπνοια) . 
- O βρογχόσπασμος αποτελεί άλλη σοβαρή επιπλοκή από το αναπνευστικό και δυνατόν να μιμείται σοβαρή ασθματική κρίση (βήχας, δύσπνοια, βράσιμο στο στήθος). 
- Τα συμπτώματα από το δέρμα είναι πολύ συχνά και περιλαμβάνουν διάχυτη ερυθρότητα , ερύθημα κνίδωση ή/και αγγειοοίδημα. Ο κνησμός και η υπεραιμία είναι τα κύρια ενοχλήματα που αναφέρει ο ασθενής. 
- Τα συμπτώματα από το γαστρεντερικό συνίστανται σε διάρροια κοιλιακό άλγος και μερικές φορές ναυτία και εμετό.
- Νευρολογικά συμπτώματα δυνατόν να παρατηρηθούν με την μορφή της σύγχυσης λιποθυμίας, σπασμών ή και κώματος. Αποτελούν συνήθως επακόλουθα της καρδιαγγειακής καταπληξίας.

Ποια η συχνότητα;

Δεν υπάρχουν δεδομένα για να υπολογισθεί η συχνότητα του αλλεργικού shock. Υπολογίζεται ότι πεθαίνει ανά έτος 1 άτομο ανά 2 εκατ. πληθυσμού.

Ποια είναι τα συχνότερα αίτια;

Φάρμακα, τροφές και δηλητήριο Υμενοπτέρων είναι τα τρία πιο συχνά και σημαντικότερα αίτια. Από τα φάρμακα τα πρώτα στη λίστα είναι τα αντιβιοτικά και τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη τύπου ασπιρίνης, από τις συχνότερες τροφές είναι οι ξηροί καρποί, τα θαλασσινά (κυρίως τα οστρακοειδή), γάλα, αυγό (στα πολύ μικρά παιδιά) και ορισμένα φρούτα (ακτινίδιο, ροδάκινο, σταφύλι, φράουλα, κ.ά.).

Είναι πάντοτε θανατηφόρο ένα επεισόδιο αλλεργικού shock;

Ευτυχώς όχι. Η συστηματική αναφυλαξία ταξινομείται ανάλογα με τη βαρύτητα των συμπτωμάτων σε υποκατηγορίες και υπάρχουν κάποιες κλίμακες για το λόγο αυτό, οι οποίες χρησιμεύουν μόνο στους γιατρούς. Κάθε επεισόδιο συστηματικής αναφυλαξίας ΠΡΕΠΕΙ ΠΑΝΤΟΤΕ ΝΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΕΤΑΙ ΩΣ ΔΥΝΗΤΙΚΑ ΘΑΝΑΤΗΦΟΡΟ.

Ποια είναι η θεραπευτική αντιμετώπιση;

Περιλαμβάνει δύο σκέλη:
- Την άμεση αντιμετώπιση του επεισοδίου (υποστηρικτική και φαρμακευτική)
- Τη πρόληψη νέων επεισοδίων.

Άμεση αντιμετώπιση:

- Υποστηρικτική αγωγή:
Περιορισμός (αν είναι δυνατόν) της περαιτέρω απορρόφησης του αιτίου π.χ. σε τσίμπημα από Υμενόπτερο (σφήκες ή μέλισσα) με: 
α) Εφαρμογή πιεστικού επιδέσμου πάνω από το σημείο νυγμού (να χαλαρώνει κάθε 5')
β) ΠΟΛΥ προσεκτική αφαίρεση (για να μη διαχυθεί στους ιστούς) του δηλητηρίου (σε τσίμπημα μέλισσας)
γ) Τοπικώς υποδόρια ένεση (0,10 - 0,15 ml) διαλύματος αδρεναλίνης 1 : 1000, ΜΟΝΟ ΑΠΟ ΓΙΑΤΡΟ
δ) Τοποθέτηση παγωμένων επιθεμάτων (π.χ. πάγος).

- Φαρμακευτική αντιμετώπιση:

Το άτομο λαμβάνει με τη σειρά τα φάρμακα που έχει συστήσει ο γιατρός, με ψυχραιμία και με τη βεβαιότητα ότι εάν τα κάνει σωστά σχεδόν μηδενίζεται η πιθανότητα κακής έκβασης.

Ο αλλεργικός ασθενής που γνωρίζει τεκμηριωμένα (του το έχει συστήσει ο γιατρός του) ότι είναι σε κίνδυνο να εμφανίσει αλλεργικό shock, πρέπει να φέρει πάντα μαζί του (ακόμη και στην παραλία) ένα μικρό τσαντάκι με τα φάρμακα άμεσης αντιμετώπισης, οπότε να είναι πρόχειρα σε κάθε ανάγκη.

Τα φάρμακα και τον τρόπο χρήσης θα του τα καθορίσει ο γιατρός και συνήθως περιλαμβάνουν, αντιϊσταμινικό χάπι, ένα χάπι κορτιζόνης, ένα εισπνεόμενο βρογχοδιασταλτικό και μία ένεση ΑΔΡΕΝΑΛΙΝΗΣ. Πρέπει να τονισθεί ότι η αδρεναλίνη είναι το φάρμακο που σώζει ζωές, αν γίνει έγκαιρα.

Για το λόγο αυτό, κυκλοφορούν ειδικές ενέσεις αδρεναλίνης (συσκευές μιας χρήσεως που μοιάζουν με στυλό) και τις κάνουν μόνα τους τα αλλεργικά άτομα. Η γρήγορη χορήγηση αδρεναλίνης, αμέσως μετά την εμφάνιση των πρώτων συμπτωμάτων σχεδόν εγγυάται την επιβίωση του ατόμου. Οι ενέσεις κορτιζόνης είναι επιβοηθητικές, αλλά δεν έχουν θέση στην άμεση αντιμετώπιση του αλλεργικού shock.

Προς αποφυγή παρεξηγήσεων ή παρερμηνειών πρέπει να τονισθεί με έμφαση ότι κάθε αλλεργικό ΔΕΝ κινδυνεύει να εμφανίσει αλλεργικό shock. Για παράδειγμα τα άτομα που εμφανίζουν άσθμα ή ρινίτιδα την άνοιξη, ή αυτά που έχουν αλλεργία σε κάποιο φάρμακο ΔΕΝ έχουν αυξημένη πιθανότητα να πάθουν κάτι αν τσιμπηθούν από μέλισσα ή σφήκα (Υμενόπτερα) και το αντίθετο.

Πολύ σπάνια το αλλεργικό shock εμφανίζεται εν αιθρία. Συνήθως προϋπάρχουν άλλα ηπιότερα επεισόδια, που αν εκτιμηθούν σωστά θα οδηγήσουν το άτομο στον Αλλεργιολόγο, ώστε να διαπιστωθεί το αίτιο και να λάβει τις σωστές οδηγίες. Για παράδειγμα στην αλλεργία στο δηλητήριο των Υμενοπτέρων, πριν από το πολύ έντονο επεισόδιο, προϋπάρχουν επεισόδια, όπου μετά το τσίμπημα εμφανίζεται μόνο έντονο πρήξιμο (π.χ. τσίμπημα στο δάκτυλο, πρήξιμο μέχρι τον αγκώνα) ή μπορεί να εμφανισθεί παροδικό και ήπιο σε όλο το σώμα κνιδωτικό εξάνθημα.

Πρόληψη νέων επεισοδίων

Πάντοτε εάν εμφανισθεί επεισόδιο συστηματικής αναφυλαξίας πρέπει να καταβληθεί κάθε δυνατή προσπάθεια ανεύρεσης του υπεύθυνου αιτίου. Το άτομο πρέπει να επισκεφθεί Αλλεργιολόγο, ο οποίος θα διερευνήσει το πρόβλημα και θα δώσει τις κατάλληλες οδηγίες.

ΝΑ ΘΥΜΑΣΤΕ

- Το αλλεργικό shock είναι επικίνδυνη για τη ζωή του ατόμου κατάσταση.
- Το άτομο που είναι υψηλού κινδύνου ή έχει εμφανίσει στο παρελθόν κάποιο επεισόδιο συστηματικής αναφυλαξίας είναι αναγκαίο να επισκεφθεί το γιατρό του, ο οποίος θα αξιολογήσει τη σοβαρότητα του προβλήματος και θα δώσει τις κατάλληλες οδηγίες.
- Μην κάνετε μόνοι σας διάγνωση και θεραπεία.
- Ο γιατρός σας θα σας συστήσει ποια φάρμακα πρέπει να χρησιμοποιήσετε σε περίπτωση νέου επεισοδίου, αφού συνεκτιμήσει πολλές παραμέτρους. Ενδεχομένως να συστήσει και τροποποίηση κάποιας αγωγής που λαμβάνετε χρονίως για άλλο νόσημα (για παράδειγμα αντικατάσταση μιας κατηγορίας αντιϋπερτασικών με άλλη).
- Να αναφέρετε πάντοτε το πρόβλημα σας όταν προσέρχεστε σε κάθε γιατρό, για να γνωρίζει για παράδειγμα τι φάρμακα επιτρέπεται να σας δώσει στη περίπτωση που έχετε αλλεργία σε κάποιο φάρμακο.
- Εάν πάθετε αλλεργικό shock από κάποιο φάρμακο κρατείστε πάντοτε το κουτί του φαρμάκου και να το δείχνετε σε κάθε νέα συνταγογράφηση άλλου φαρμάκου. Εάν συμβεί κατά τη διάρκεια της νοσηλείας σας σε κάποιο Νοσοκομείο, ζητείστε φεύγοντας ενημερωτικό σημείωμα.
- Μην κάνετε μόνοι σας «δοκιμές» π.χ. έχετε αλλεργία σε κάποια τροφή και αφού περάσουν κάποια χρόνια που δεν έχετε καταναλώσει τη συγκεκριμένη τροφή, αποφασίζετε να κάνετε μία «δοκιμή» για να διαπιστώσετε εάν θα σας «πειράξει»
- Εάν εμφανισθεί επεισόδιο συστηματικής αναφυλαξίας εφαρμόστε τις οδηγίες που έδωσε ο γιατρός σας με ψυχραιμία και αναζητείστε ΑΜΕΣΑ Νοσοκομείο ή Κέντρο Υγείας.
- ΜΗΝ ΞΕΧΝΑΤΕ ΠΟΤΕ ΟΤΙ ΟΙ ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΕΙΝΑΙ ΜΟΝΟ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΟΧΙ ΝΑ ΣΑΣ ΚΑΝΟΥΝ ΓΙΑΤΡΟΥΣ.

Ποιος είναι ο σκοπός τους;

Εάν ένα άτομο είναι αλλεργικό σε μία ουσία σημαίνει ότι το ανοσιακό του σύστημα υπεραντιδρά στη συγκεκριμένη ουσία και προκαλείται η αλλεργική αντίδραση. Τις ουσίες αυτές τις ονομάζουμε αλλεργιογόνα. Είναι πολύ σημαντικό να εντοπισθεί το(τα) υπεύθυνο(α) αλλεργιογόνο(α), διότι μπορεί να δοθούν οδηγίες μερικής ή ολικής αποφυγής (πρόληψη) ή να σχεδιασθεί ένα θεραπευτικό πρόγραμμα ειδικής απευαισθητοποίησης (ανοσοθεραπεία). 

Με ποιο τρόπο γίνεται ο εντοπισμός του υπεύθυνου αλλεργιογόνου;

Ανάλογα με το είδος του αλλεργιογόνου εφαρμόζεται και η αντίστοιχη διαγνωστική δοκιμασία. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν πολλών ειδών αλλεργικά tests και εφαρμόζεται το κατάλληλο ανά περίπτωση.

Οι δερμικές δοκιμασίες νυγμού (δερματικά tests αλλεργίας) είναι απλές στην τεχνική, γρήγορες στο αποτέλεσμα τους, ακριβείς, ασφαλείς, γίνονται σε όλες σχεδόν τις ηλικίες και είναι σχετικά μη-δαπανηρές. Στην εσωτερική επιφάνεια του αντιβραχίου τοποθετείται μικρή σταγόνα διαλύματος του αλλεργιογόνου και με μία καρφίδα προκαλείται ένας μικρός νυγμός στο δέρμα (είναι ανώδυνος, απλώς να εισέλθει ελάχιστη ποσότητα του διαλύματος στο δέρμα) και μετά από αναμονή 15-20 λεπτών γίνεται η ανάγνωση του αποτελέσματος.

Επί θετικού ευρήματος σχηματίζεται στο σημείο του νυγμού αντίδραση, όπως ακριβώς αυτή που δημιουργείται μετά από τσίμπημα κουνουπιού. Αυτού του τύπου οι δοκιμασίες, εφαρμόζονται στη διάγνωση των περισσότερων αλλεργικών νοσημάτων (αλλεργική ρινίτιδα, βρ.άσθμα, τροφική αλλεργία).

Υπάρχουν όμως περιπτώσεις που διενεργούνται στο δέρμα οι ενδοδερμικές δοκιμασίες, με τεχνική παρόμοια με αυτή που γίνεται η δοκιμασία mantoux. Αυτές χρησιμοποιούνται σαφώς πιο σπάνια και σε ειδικές περιπτώσεις (αλλεργία στα φάρμακα, στα υμενόπτερα, κ.ά).

Τέλος , όπως συμβαίνει στη δερματίτιδα εξ επαφής (π.χ. στο νικέλιο), η αναζήτηση του υπεύθυνου αλλεργιογόνου γίνεται με τις επιδερμιδικές δερματικές δοκιμασίες (patch tests).

Μερικές φορές απαιτούνται ειδικές διαγνωστικές δοκιμασίες στις οποίες χορηγείται με συγκεκριμένο τρόπο το πιθανά ύποπτο αλλεργιογόνο στον ασθενή, ώστε να αναπαραχθούν (ή όχι) τα συμπτώματα. Οι δοκιμασίες αυτές ονομάζονται ειδικές προκλήσεις και εφαρμόζονται για ποικίλα αλλεργιογόνα.

Για παράδειγμα, υπάρχει η τροφική πρόκληση για τροφικά αλλεργιογόνα, η φαρμακευτική πρόκληση για φάρμακα. Για τα αεροαλλεργιογόνα που προκαλούν αναπνευστική αλλεργία εφαρμόζεται η πρόκληση οργάνων - στόχων, δηλαδή πρόκληση του επιπεφυκότα, ρινική και βρογχική πρόκληση.

Ειδικές προκλήσεις εφαρμόζονται για τις φυσικές κνιδώσεις, ώστε το άτομο εκτιθέμενο στον φυσικό παράγοντα που προκαλεί το πρόβλημα του να αναπαραγάγει τη συμπτωματολογία (π.χ. δοκιμασία πάγου, πίεσης, δερμογραφισμού, άσκησης κλπ).

Είναι εμφανές από τα ανωτέρω ότι η φράση «θέλω να κάνω ένα αλλεργικό test για να βρω τι με πειράζει» επιδέχεται πολλών απαντήσεων. Σε κάθε περίπτωση ο ειδικός Αλλεργιολόγος είναι αυτός που θα ακούσει το πρόβλημά σας και αυτός που θα αποφασίσει για το εάν και το ποιο test χρειάζεται, θα το πραγματοποιήσει, θα το ερμηνεύσει και θα δώσει τις κατάλληλες οδηγίες.

Τι σημαίνει μία θετική δερμοαντίδραση νυγμού;

Κατ' αρχάς σημαίνει ότι το άτομο είναι ευαισθητοποιημένο στην ουσία (αλλεργιογόνο) που προκάλεσε την αντίδραση στο δέρμα, ΑΛΛΑ στο κατά πόσον έχει κλινική σημασία για τη συμπτωματολογία του ασθενούς μένει να αξιολογηθεί από τον Αλλεργιολόγο.

Τούτο διότι πολλά άτομα μπορεί να είναι ευαισθητοποιημένα σε κάποια αλλεργιογόνα χωρίς όμως να εμφανίζουν καμία νόσο, συνεπώς τα αποτελέσματα των δερματικών δοκιμασιών ΠΡΕΠΕΙ ΠΑΝΤΟΤΕ να συνεκτιμώνται με το ιστορικό του ασθενούς και με άλλες παραμέτρους.

Ποια αλλεργιογόνα ελέγχονται με δερμοαντίδραση νυγμού;

Οι δερματικές δοκιμασίες νυγμού ( skin prick tests) είναι κατάλληλες για τον έλεγχο πολλών αλλεργιογόνων, ΟΧΙ ΟΜΩΣ όλων. Τα αεροαλλεργιογόνα (γύρεις δένδρων και φυτών, τα αλλεργιογόνα των ακάρεων της οικιακής σκόνης , των ζώων και των μυκήτων της ατμόσφαιρας) και τα τροφικά αλλεργιογόνα ελέγχονται συνήθως με δερματικές δοκιμασίες νυγμού.

Τα αλλεργιογόνα φαρμακευτικών ουσιών και του δηλητηρίου των Υμενοπτέρων (μέλισσας και σφηκών) ελέγχονται συνήθως με συνδυασμό δερματικών δοκιμασιών νυγμού και ενδοδερμικών δοκιμασιών.

Είναι ασφαλείς οι δερμοαντιδράσεις νυγμού;

Οι δερματικές δοκιμασίες νυγμού ( skin prick tests) είναι οι ασφαλέστερες όλων. Εάν προκληθεί συστηματική αντίδραση εξ' αιτίας δερματικών δοκιμασιών νυγμού ανακοινώνεται διεθνώς ως το ΣΠΑΝΙΟ περιστατικό και τέτοιες αναφορές στη διεθνή βιβλιογραφία είναι εξαιρετικά σπάνιες μέχρι σήμερα, παρά το γεγονός ότι είναι μία εξέταση ρουτίνας.

Είναι δαπανηρές οι δερμοαντιδράσεις νυγμού;

Το κόστος είναι σχετικά χαμηλό. Συγκριτικά με αντίστοιχη δοκιμασία RAST (αναζήτηση του αντισώματος στο αίμα) είναι περίπου οκτώ φορές φθηνότερη.

Σε ποιες ηλικίες μπορεί να γίνουν οι δερμοαντιδράσεις νυγμού;

Δεν υπάρχει σαφής περιορισμός στην ηλικία του ατόμου, ακόμη και στο πρώτο χρόνο της ζωής. Σε πολύ ηλικιωμένα άτομα καθίσταται δυσχερής η εξέταση διότι το δέρμα του ηλικιωμένου ατόμου έχει χάσει σημαντικό μέρος της σπαργής του.

Σε ποιες περιπτώσεις δεν μπορεί να γίνουν οι δερμοαντιδράσεις νυγμού;

Υπάρχουν λίγες περιπτώσεις που οι δερματικές δοκιμασίες νυγμού δεν μπορεί να επιτελεσθούν. Για παράδειγμα όταν υπάρχουν εκτεταμένες δερματικές βλάβες στα σημεία που γίνονται οι δοκιμασίες (εσωτερική επιφάνεια αντιβραχίου ή στη ράχη), όπως δυνατόν να συμβεί σε βαρεία ατοπική δερματίτιδα, επίσης εάν το άτομο λαμβάνει κάποια φάρμακα (αντιϊσταμινικά, ορισμένα ηρεμιστικά κλπ) καθώς σε άλλες σπάνιες περιπτώσεις.

Υπάρχουν δοκιμασίες για τη διάγνωση των αλλεργικών παθήσεων που δεν έχουν επιστημονική τεκμηρίωση;

Δυστυχώς ναι. Στη χώρα μας, αλλά και σε πολλές προηγμένες χώρες «κυκλοφορούν» και διαφημίζονται διαγνωστικές μεθοδολογίες για τις αλλεργικές παθήσεις, οι οποίες ελάχιστη ή καμία σχέση δεν έχουν με αυτό που επαγγέλλονται. Test κυτταροτοξικότητας, test Rinkel, test αναζήτησης IgG αντισωμάτων για τροφική αλλεργία, test υποδόριας πρόκλησης και εξουδετέρωσης είναι μερικά από τα περίεργα (αν όχι ύποπτα) tests που υπάρχουν εδώ ή στο εξωτερικό.

Η καλλίτερη συμβουλή είναι να εμπιστεύεστε κάποιον ή κάποιαν που ΕΠΙΣΗΜΩΣ έχει την ειδικότητα της Αλλεργιολογίας.